Damokles

Middags meer zon aan zee wordt het dertien graden landinwaarts achttien graden dit was het nieuws.

Even na middernacht welkom bij de kro via radio één en twee ook deze nacht tot drie uur kunt u terecht bij het kco nacht pastoraat en het telefoonnummer is nul drie twee nul.

Twee vijf zeven vier nul nul nul drie twee nul twee vijf zeven vier nul nul.

Mmm ja.

In dit dossier dat ik nu eens rustig door keken heb in de loop der jaren daar viel ik van de ene verbazing in de andere.

En uit al die gegevens die daarin staan heb ik gewoon de krenten uit de pap gehaald waar je niet omheen kunt en krant is een krant en je kunt niet ontkennen dat dat een appel is.

Tussen de grijstinten van waan werkelijkheid in het verdwijnend het contrast van de late schemering zoekt de waarheid naar haar zelfportret gevangen in beeld en geluid.

Damokles kro 's radiodocumentaire.

Nieuwslicht op mensen en gebeurtenissen.

Oh de lamp die uit logeren ging.

Mmm.

En mag ik bij de land niet ik zal hem even pakken.

En hij zit in een kastje en dan in een brillenkoker zit er wat wat schuimrubber om me heen kijk dit is zijn.

Maar een vrij kleine lampen is hier hoog zou die zijn twaalf centimeter hoog uit het is een je zou het eigenlijk kunnen we met het is een glazen buisje.

Van een centimeter of.

Zes zeven hoog aan weerskanten voorzien van een schroef fighting een zogenaamde mignon fighting die tegenwoordig nog gemaakt worden voor kleine lampjes dus aan de ene kant kwam de plussen en de andere kant kwam de min en je kunt dan ook zien ik zal hem even natmaken want hij is ook van.

Mat als geweest.

Kijk de het rooster en de plaat waar tussen de de stroom ging aan de ene kant plus een andere kant min en deze lamp.

Die versterkte dus in hoge mate de opgevangen signalen ja u kunt 't beter lezen dan zie ik mijn ogen laten mij in de steek bol breda en hier kopen ja nee nee nee maar dat is een.

Ja daar is al eens op te doen.

Mmm.

Leonard j bal dat is me nou ja en wat ik al zo gedaan heb dat is natuurlijk niet gering.

Ja als je zesentachtig bent ik begin om zeventiende jaar naar zee als stuurman als leerling op de al vaak want nieuwe onhoudbare aan en na een vrij korte zeemans carrière.

'k ben ik aan de wal geraakt omdat dat de grote crisis was negenentwintig dertig eenendertig in jaren de vloot lag prei na helemaal in de waalhaven in rotterdam en ik heb een andere weg gezocht.

Een een zeeman die komt dan aan de wal terecht in als vertegenwoordiger voor een grote firma en toen is de oorlog gekomen.

En dat doe je dus niks als afwachten en na de oorlog heb ik godzijdank een hele goeie baan gekregen.

Aan een daar ben ik twintig jaar heb ik daar gewerkt wat voor baan als eerst als vertegenwoordiger en later de laatste vijf jaren als public relations man van de pharmaceutical afdeling van de grote aïsja cia imperial kan metal industries in rotterdam.

En daar ben ik op mijn zevenenvijftig ste jaar weggegaan.

Met een handdruk zoals men dat pleegt te noemen want als oud zeeman bloed kruipt waar het niet gaan kan had ik ontdekt dat de joegoslavische kust de adriatische zee een uitzonderlijk mooi recreatie zeil gebied was.

En daar heb ik vanaf negentien zestig.

Heb ik daar een kleine bescheiden vloot zeewaardige zeiljachten.

In tsjaad d'r gehad en dat is geëindigd in eenennegentig.

Met oorlog we zijn daar met ons schip de esprit onder canon vuur zijn wij gevlucht en godzijdank met schip en al heelhuids in nederland waren gekomen dat de in het kort wat ik dan het meegemaakt.

'k bedoel vader die heeft een bepaalde rol gespeeld in de ontwikkeling van de radio.

Ja dat klopt mijn vader heeft inderdaad een rol in speelt een grote rol gespeeld in de ontwikkeling van de radio mijn vader die is in achttien eenentachtig geboren.

En dat was ook een rusteloos mens want voor die in die tijd was het natuurlijk vrij bijzonder dat je na jaren yes naar engeland trok naar londen om daar als horlogemaker instrumentmaker en graveur bij een grote antiek firma te gaan werken.

En voordat hij vertrok had hij mijn moeder al leren kennen en in die twee die waren waarschijnlijk zo erg dan elkaar dat mijn moeder ook in die tijd ik praat de van voor negentienhonderd naar engeland trok als open air.

En daar hebben zij samen in londen enkele jaren doorgebracht zijn naar holland teruggekomen en zijn getrouwd in negentien tien.

En daar heeft hij zich toen gevestigd in breda het toen nog.

Het toenmalige rineke aan de markt nummer vijftien.

Als elektricien maar in de tussentijd kon ie z'n hobby horlogemaker niet laten varen en miste daardoor natuurlijk de juiste tijd en die probeerde niet op te vangen tijd zien jou.

In morse seinen dan met een kristal ontvangen je van de eiffeltoren in parijs doet u eiffeltoren parijs de eiffeltoren in parijs die zond toen reeds een signaal uit in morse zijne.

Van tijd zijn maar daar konden dus doorlopen makers en konden andere onder andere ja de marine dus geen kwaad kon daar klokken en kronen meters op gelijkzetten en toen hadden wij daarover gedachten dat die signalen zo zwak te ontvangen waren omdat er te versterken.

Hij bouwde in de jaren tussen negentien veertien toen de oorlog uitbrak de eerste wereldoorlog en negentien zestien een lamp een laag uw land met een rooster en een plaat zoals dat heet.

Waarmee hij de radiosignalen kon versterken aan die koppeling van die rooster en plaat de zogenaamde terugkoppeling die is heel uniek want de ingenieur.

Bakker van het omroepmuseum heeft in zijn boek daarover verklaard dat die koppeling dat schema van die koppeling een absoluut uitvinding is geweest van mijn vader.

Uw vader was horlogemaker doordat ie de exacte tijd nodig had is die een lamp gaan ontwikkelen waardoor die de tijd meldingen uit parijs beter kon ontvangen en die lamp die heeft ie zelf ontwikkeld die liet die maken in een bedrijf in limburg.

Ook in venlo en toevallig heb ik hier de allereerste lamp gemaakt bij pope in venlo en daar staat ook op op de ene helft staat pope venlo en andere kant staat bol breda.

Uit welke tijd is zylom die lamp die is dat is niet exact te zeggen want daar was toen een luister verbod en deden deerde nogal geheimzinnig mee maar ik denk dat deze lamp stamt uit de jaren negentien vijftien zestien.

Stel dat anderen zeggen ja maar die lampjes van veel latere tijd.

Ja dat kan niet zijn dat is dus niet mogelijk want zoals ik nu zeg of gezegd heb er was een luister verbod alles wat er toen gedaan werd om signalen te ontvangen radiosignalen was verboden om was het verboden.

Dat was bij wet verboden omdat wij neutraal waren in de rest van europa in een oorlog gedompeld was.

Tijdens de eerste wereldoorlog negentien veertien negentien achttien mocht er in nederland dus niet naar de radio geluisterd worden.

Nee er was dus een streng luister verbod en het was geen wonder dat mijn vader die toen al ontvangt toestellen had gemaakt voorzien van deze bijzondere lamp.

En die toestellen verkocht in die tijd voor de.

Prijs van achthonderd gulden dus het was een formidabel bedrag als je dat omrekent.

Maar in negentien zeventien en negentien zeventien werd dat luister verbod om de één of andere.

Reden opgeheven door de regering met andere woorden men kon toen openlijk een radiotoestel bouwen of gebruiken en daar was verder niks aan de hand was niet langer wettelijk verboden dus het was voor mijn vader ook niet verboden.

Om na de grote radio tentoonstelling die op zeventien maart negentienhonderd achttien in den haag werd geopend in de zalen van.

De dierentuin aldaar om daar te komen met zijn land die die al enkele jaren had en die prima werkt.

Op deze tentoonstelling waren achtentachtig deelnemers en mijn vader had startnummer drieëndertig de nieuwe de rotterdamse krant schrijft in die tijd.

Op deze tentoonstelling was was en en compleet wonder te zien namelijk op stap drieëndertig van technisch bureau bal in breda.

Waar hij een radio lam demonstreerden die luidt de signalen de morsige signalen van de tijd zijn door de zaal liet schallen.

Koningin wilhelmina en in die tijd en prins hendrik iv vele citeerde een met het succes van zijn vinding en drukte hem de hand.

Want hij was de enige op die hele tentoonstelling die radiosignalen versterkt kon laten horen.

Inderdaad op die tentoonstelling was hij de enigste die radiosignalen luid versterkt toen laten horen hoe ging het dan.

Bij de andere stents als je naar radio wilde luisteren.

Dat waren een kristallen ontvangers die waren al in die tijd bekend en met een koptelefoon kon je daar dan wel iets uit horen er was ook nog een stand van van het ministerie van oorlog die erg geheimzinnig deden daar zat een kist omheen gebouwd niet meer kon zien wat erin zat en dat presteerde ook niks.

En in in negentien achttien bij die tentoonstelling was u zes jaar.

Inderdaad ik ben in negentien twaalf geboren dus ik was toen zes jaar en om ook bij bij die tentoonstelling nee daar ben ik niet bij geweest en kan men wel heel goed herinneren dat er iets bijzonders gebeurd is die in dat verhaal is in de familie.

Eens over gegeven aan iedereen namelijk de eerste dag van de tentoonstelling ging mijn vader na de sluitingsdatum nog even terug naar aansluiting uur om nog wat te rangschikken aan zijn stand en tops zijn stomme verbazing was de lamp uit in het toestel verdwenen.

Toen hij daar melding van had gemaakt en de andere dag terugkwam stond al lang weer in zijn toestel gestoken die lappen.

Vos weg.

Die die lamp die zelf had ontwikkeld.

Die lamp die was verdwenen die is verdwenen geweest en weer terug gestoken in zijn toestel want zo.

Op zo'n radio lampen die kan je zo in een in een oud radiotoestel klikken.

Nee deze lampen en die hebben een zogenaamde fighting boven en onder die kon je d'r gewoon uitsloegen trouw is deze lamp die mijn vader daar demonstreerden matglas zodat je in het binnenste niet kon zien maar merkwaardige was als je matglas met een natte vinger natmaken en kun je wel zien wat er achter zit.

Oh.

Twee maanden na deze tentoonstelling bood de heer daarbij philips de identiek dezelfde lamp en dat is nu technisch ook vastgesteld aan bij philips om deze te gaan maken en toen ging philips deze lamp.

De zogenaamde idee zet lamp in de handel brengen en dit was precies dezelfde lamp die mijn vader had gebouwd en demonstreerden in maart op de tentoonstelling in den haag.

Dus wat is er gebeurd op die ene avond of nacht dat die lamp weg is geweest.

Dat weten we niet dat weet niemand die lamp is wel weggeweest en het ligt dus voor de hand dat die niet uit zichzelf kon wandelen de lamp die uit logeren ging.

Die lamp is een aantal uren nou ja een nacht is die weggeweest en u suggereert min of meer philips heeft die lamp weggehaald die nacht.

Dat is dat hij is gehuld in raadselen.

Maar dat die weg is geweest is geen raadsel en dat twee maanden nadat tentoonstelling philips identiek zijn aan de lamp in de handel mag dus ook geen raadsel en het is ook helemaal geen geen raadsel dat mijn vader daar diep door getroffen was en het eigenlijk niet goed meer aankon.

Want al suggereert u toch van alles.

Ja dat kun je een suggestie noemen maar als als d'r iets verdwijnt en het is de andere dag weer terug en het blijkt twee maanden later in de handel te komen dan kun je natuurlijk veronderstellen dat iemand gebruik heeft gemaakt van de know how die die tijdens dat wegnemen van dat voorwerp zich toegeëigend heeft.

Sterker nog u suggereert zelfs de naam etcetera wie is dat.

In zurich daar was eigenlijk de grote concurrent van mijn vader hij had als hij was directeur van het bureau wireless in den haag.

En ook in die jaren gedurende ik denk negentien veertien negentien achttien verkocht hij daar allerlei materialen waarmee men dus kristallen ontvangers kon bouwen.

Mijn vader deed al zaken met is er daar één van de merkwaardige dingen is dat ik in het bezit ben van de originele kwitanties waar hij.

Waarop staat dat hij bij het ze daar in den haag materialen had gekocht waarmee die lamp ging bouwen dus we kunnen veronderstellen dat die twee nou niet bepaald vrienden waren.

Hij heeft zou daar ook een zoon.

Is er inderdaad zo dat wist ik niks van maar op de tentoonstelling in in hilversum enkele jaren geleden werd tentoongesteld namelijk eerst marconi de stamvader.

Van alles waar het mee begon en toen een enorme stand van alle toestellen en wat daar omheen ging van mijn vader leonard bal uit breda en daarna de stem van iets gedaan is er daar daar moet inderdaad van gezegd worden.

Het heeft natuurlijk ook veel betekend in de radiowereld hij is inderdaad de eerste geweest die in negentien twintig.

Een openbare uitzending deed met een georganiseerd orkest de eerste radiouitzending en waarschijnlijk daar kunnen we echt wel trots op zijn.

De eerste uitzending van radio ter wereld.

U heeft die zoon ontmoet op die tentoonstelling van etcetera.

Die zoon heb ik inderdaad ontmoet heeft ie nog hij leeft nog want ik wist niet eens dat die bestond hij is net zo oud als ik wij waren toen ook al ver over de tachtig en toen dacht ik dit is een mooie gelegenheid hier staan nou de de zoons van de grote rivalen uit.

Bijna tachtig jaar geleden.

En ik zei tegen extra ik zeg laat dat nou de zoon ze elkaar de hand reiken om goed te maken waarbij de rivalen.

In hun in hun strijd om weet ik wat maar in ieder geval hun strijd die radiowereld destijds hebben gedaan en het hoogst merkwaardige was dat voor het oog van de cameras en van de ven van de tv weer is er daar weigerde mij een hand te schudden.

Wat ik wel jammer vond.

Wel dames en heren die sensatie hebt u dus ook beleefd zullen er niet veel onder uw zijn die zich dat nog herinneren dat we dat twintig jaar geleden gehoord hebben en meneer daar nu wat we dan toch over hebben om waaruit weg dat dan zonder die twintig jaar geleden.

Dat werd ooit een uit de stem op de jaarbeurs op het lucas boven de jaarbeurs heeft toen de primeur gehad die heeft de eerste uitzetten.

Kostbaar als primeur pure oneerbiedige vraag stellen hebben zoiets doen voor gek versleten toen u dat daar allemaal experimenteerde of niet.

Wij is honderd bracht en was dat niet vertelde dat die hoog bezoek had daar was dat op diezelfde ja burt ward was op dezelfde.

Hare majesteit de koningin aanwezig is geweest en ook ook uit de prent waarmee de aan het was de bedoeling dat deze twee hoofdpersonages onderling zo telefoneren maar dat is helaas niet door.

Maar wel heeft men toch daar nu demonstratie als iets zeer bijzonders beschouwt heeft met toen zal 'k had u in die dagen al begrepen tot wat een enorm apparaat zich dat zal uitbreiden de radio.

Wij hebben natuurlijk wel gedacht ik spreek wij omdat ik daar ook mijn mijn technicus die mij indertijd geassisteerd hebben waar we wel gedacht dat er een grote toekomst.

Tegen ja we wachten nu op de het is heel merkwaardig ik werd naar een naar.

Laatste bezoek hier en het artikel in de telegraaf werd ik opgebeld door esa.

En dat blijkt de jongste zoon te zijn wanneer ze dani woont in belgië en die zei tegen mij meneer bouw ik heb het idee ik moet dus naar u toekomen want we moeten iets rechtzetten voelt.

Het nou dat er zou directe concurrent die op bezoek komt.

Nou helemaal nee concurrentie neonazis kijk eens ik meen dat hij door de telefoon zei dat die twee of drieëntachtig was ik ben zevenentachtig waarover een korte tijd in.

Nee je wordt wel iets mildere als steward ouder en ik vind het interessant deze man te ontmoeten bovendien hij was inderdaad een toen ie dat toen dat.

Het punt wordt aangeroerd van die van dat hand geven dat was de heer doe getroffenen naar het schijnt te willen zetten.

Dat het wel gaat maar daar heb ik wel leuk vond.

Het is in ieder geval een historische ontmoeting ja dat denk ik ook zo ziet het er heel anders uit dan broer die ik destijds van hoe oud bent u nu eenenzeventig eenenzeventig mijn hele jonge jonge vent.

Ja zo voel ik me wel op dat moeilijk zeggen maar in uw ogen naar zevenentachtig nu ja daar vlak voor ja ja ja ja ik weet het nog goed eenenzeventig de nog in de mast van een schip u.

Zeg maar zullen we even gaan zitten ja ga.

Onder het kopje koffie ja.

Wij eten of zo u bent ben je natuurlijk ook wanneer je daar bent u ook in de elektronen wereld.

Ja dan krijg je zo automatisch mee van huis uit krijgen.

Ja ik heb het zelf gedaan als elektrotechnisch ingenieur net als m'n moeder ja.

Ga dan ja wat ik zag ik bouwde mijn eerste radio toen ik tien jaar was of zo op een houten plank met allemaal schroefjes en draadjes probeerde te solderen.

Hoe komt het dat u nu contact heeft opgenomen met de heer bal door dit artikel in.

Het was mijn vrouw leest de telegraaf en daar stond mijn vader was de uitvinder van de radio dat deze is dat dan.

Staat er die ongelukkige passage waar in uw verteld hebt dat uw vader in de dierentuin in den haag.

Demonstreerden maar het zijn radio lam.

Dat dat geluid gaf en 's avonds bleek die lamp verdwenen gestolen staat hier in de telegraaf en daags daarna was die lamp daar weer merkwaardig lamp weg lempereur.

Helaas slaat daarmee in de volgende zin de naam van mijn vader genoemd en dat vind ik suggestieve journalistiek ik zal het niet in nuon in uw mond leggen.

Ik laat me bij de journalist als dan de volgende alinea of sinds begin maart ja misschien moet ik het dan maar beter voorlezen wordt dat het verkeerd zegt of daar wordt dus geen beschuldigingen van noemt van wie de lamp heeft meegenomen maar.

Die zin gaat verder maar volgens leonard jan ik denk dat u dat bent is het wel heel vreemd dat hans één twee maanden later een radio lamp ontwikkelde identiek aan de bal land.

Ja dat houdt de suggestie in.

Mevrouw duidelijk als dat toch staat is het wel heel vreemd dat die twee maanden later hetzelfde hè een identiek eiland ik denk dat dat ook ongeveer is u hebt een lamp ha zo van uw vader en ik heb ook en laten we ze naast mekaar leggen en zien dat het praktisch hetzelfde is.

Vindt u dat de telegraaf dat recht zou moeten zetten.

Dat klinkt sympathiek en dat u dat ook vindt.

Ja dat vind ik ook want ik heb dat ook niet op deze manier gezegd maar ik kon je keer steeds weer terug tot het feit waar het mij om gaat.

Dat is namelijk dat er één op die radio tentoonstelling in den haag die werkelijk een gebeurtenis van belang was in deze eeuw maar één man stond die een werkende radio lam.

Had en dat was mijn vader en dat.

Dan kunnen we rustig vergeten wat er allemaal in die tentoonstelling gebeurd is laten we dat gewoon helemaal wegcijferen.

Twee maanden na de tentoonstelling kwam uw vader met een identieke lampen en dan kunnen we direct vaststellen bij philips om die land te maken.

Dat mag ik jou misschien nog aan toevoegen daarom dat extra stoort als de suggestie gewekt wordt dat mijn vader een mee naar huis neemt en om de volgende ochtend weer.

In steekt dat soort trucs doen fries niet juist dat soort trucs doen ik u heeft hem hiervoor.

Ja ik heb een nou die van u maar in deze situatie wel heel is de enige die ik heb ik heb er ook maar één kunt u kunt schrijven die door deze jaren.

Kan ik proberen te beschrijven dat hetzelfde geldt dat dus een glazen buisje van een centimeter of acht waren we dus doorheen kunnen zien en het binnenwerk zal ik u direct beschreven en aan beide kanten beide eenderde van het glazen buisje zit een eenvoudige schroef fighting een minder jon fighting room.

Dit is het dus om andere matglas.

Ja je kan het nog niet eens zo goed zijn dus dan kan je 'm nog niet zo eens.

Al op de tentoonstelling staan ook in matglas maar daarna met een natte vinger iets van gezien als dat van matglas gemaakt.

Ja ja en deze wij doen is zo geheimzinnig worden ongewoon helder een plagerijtje.

Zo naast mekaar ja ik hou 'm vast hoor ziet er precies zo uit en wat staat er op uw aan de fabrikant.

Ja daar staat inderdaad veel op cd gezet op onder dat mijn werk is gemaakt dat dan moet u uw ogen maar u hebt jonge over maar dat is geen probleem hierboven staat philips en daar staat ie d dubbel e z e t dus.

Duidelijk de nummer vierenzestighonderdtweeëntwintig zouden we al heel wat gemaakt zijn.

Dat ik dacht dat er maar driehonderd waren gaan bestellen.

Een gematigd kan ook zijn nu vierenzestig negentien eenentwintig.

Liever een zo diep in de nacht zijn het daar met bakker op wacht.

Zij geven dan de radio muziek voor een taal hoorde ik een dankbaar publiek op zondag 's middags bij de thee van de muziek ons altijd mee door te en dat applaus klinkt als een zo te horen naar een.

Maar dat.

Iedereen zijn brood door de ik.

Heeft geen gevoelens naar bijvoorbeeld philips toe naar het wordt toch genoemd dat vanaf negentien twintig philips in de elektronica is gegaan zoals dat.

En al die films waren maar het films radio lampen gaan maakte en dat ja wilde alleen maar zeggen de relatie met philips was niet zo goed veel op heeft voor een deel mijn vader de nek omgedraaid door zijn partij te pikken en ja.

Omdat dit is toch ook vrij suggestief.

Het is niet suggestiever deze realiteit naar terwijl ik wij papieren van wij weten.

Oorlog om patenten en wat dat aan advocaatskosten met zich meebracht en wij weten dat mijn vader failliet ging maar nogmaals ook omdat het een uitgesproken technicus was en geld.

Hield alles in eigen beheer hij had een administrateur moeten lehmann of een een.

Hier zitten de beide zoons van toch vrij actieve vaders u heeft toch allebei zoiets van nou als ik m'n vader nu advies had kunnen geven dan hadden ze toch anders moeten doen.

En ik ben ervan overtuigd dat als wanneer is naar zijn vader en mijn vader hadden samengewerkt met daarnaast philips nog een andere machtige industrie en dan waarschijnlijk met de naam.

Ik bevind me hier in één van de oudste gebouwtjes van het philips concern en ik heb tegenover mij zitten de heer blanken.

Wat is uw functie precies functie bij philips is een dubbele enerzijds ben ik bedrijfsrestaurant kus.

Met de opdracht om de geschiedschrijving van de onderneming te voltooien dat is een project wat al al geruime tijd loopt daarnaast ben ik ook m'n hoofd van het archief.

Ik heb begrepen zo om de zoveel tijd publiceert u uw bevindingen.

In boekvorm dat zit vast aan de aan het project geschiedschrijving wat schrik niet in negentien vierenzeventig is begonnen en in al die jaren hebben het gebracht tot vier delen en op dit moment werk aan het laatste wat mij betreft laatste vijfde deel.

Kunt u een beeld scheppen hoe in de allereerste beginjaren het philips concern zich ontwikkeld heeft voor voor philips is juist die die periode.

Na de eerste wereldoorlog.

Is een hele.

Een cruciale en dat komt omdat de onderneming die op zich qua omzet gemeten in europa al op de derde plaats stond na de duitse ondernemingen dat die dat toen de onderneming ook op wereldschaal 'n roll begon te vervullen.

Maar nog wel op gloeilamp gebied uitsluitend op gloeilampen dat zat in de filosofie van van de stichting gerard philips en ook van zijn jongere broer anton.

Zeker in die periode is het ook niet zomaar een voor de hand liggend maar om om in een heleboel andere reden ook nog dat er toch bij philips plotseling elektronen buizen werden gemaakt.

Het betekent ook een sprong in voor voor de onderneming in negentien achttien komt een verzoek bij philips terecht om die buizen te maken en dat verzoek komt van.

Ik moeder is er naar verluidt want er is weinig materiaal over over te achterhalen heeft gerard philips toen ja gezegd.

En dan denk ik van dat dat zou wel eens kunnen zijn omdat het verzoek kwam van een vreedzame inzien.

En dat begint philips die elektronen buis voor alcohol zien als een zeg maar een wetenschappelijk instrument dat ook een hele kleine aantallen gemaakt moest worden voor zeg maar haast wetenschappelijke doeleinden.

Is dit moment eigenlijk het sacrament van het philips concern als elektrotechnisch concern.

Heel formeel is d'r natuurlijk is dat zo maar zijn maar deze hele kleine productie van elektroden buizen moet je echt voorstellen dat dat gebeurde in een één van de kamers.

Natuurlijk een laboratorium met drie vier mensen is niet echt een commerciële activiteiten.

Als ik zo met een aantal mensen spreek dan is er een hoop mythevorming omheen geheimzinnigheid lijkt het wel.

Ja dat is zo maar dat komt natuurlijk omdat je niet weet dat je aan het begin.

Staat van een enorme ontwikkeling dit was daar had een hadden belangstelling voor radio werkte daaraan maar was geïnteresseerd in techniek.

Dus niet gericht om een publiek dat iets leuks wil horen en radio beleefd als een als een instrument voor voor informatie en amusement en verstrooiing kijk je weet natuurlijk nooit dat er dat.

Dat die dat als je met kleine dingen bezig ben dat die grote gevolgen hebben.

En dat kan natuurlijk wel eens zuur zijn voor de nabestaanden.

Ik weet niet ik weet niet of de familie philips al last van heeft en de familie extra.

Op zich denk ik dat dat in de literatuur etser daar gewoon de plaats heeft gekregen die die die die verdient.

En nou is het daar die horlogemaker annex elektrotechnicus in breda leonard bal waarbij een aantal stemmen beweren dat die eigenlijk nog eerder was met een radio lamp.

Ja dat zou best kunnen.

Maar dan is er het moment in de acht maart negentien achttien dat er in nederland een tentoonstelling in de dierentuin in den haag was.

U vermeldt het volgens mij ook in uw boek en waarbij en eigenlijk voor het eerst de fabrikanten en de professionals maar zo te zeggen bij mekaar kwamen in nederland die iets met radio te maken hadden.

Maar ja waar ook philips bijstond ja dat is toch algemeen aanvaard als een belangrijk historisch moment die tentoonstelling die presentatie van wat er op dat moment mogelijk was.

Ja maar het was niet het was een mooi product maar ook op dat moment.

Het is natuurlijk volstrekt niet duidelijk welke rol dat product zal gaan spelen hè van de komt pas veel later keek ik ik weet niet precies wat wat de claim van van van vangbal is wat mij betreft is.

Dus die dat is lijkt me vrij duidelijk die claimt leonard bal heeft toen voor het eerst de radio lamp gepresenteerd in in werkend op die tentoonstelling.

De de het zou best kunnen dat de wordt er er door mij bestreden ergens.

Nou waar zij zich druk over maken merk ik is dat in verschillende geschriften philips later zegt van ja maar wij waren op die tentoonstelling aanwezig met de eerste lamp.

Oh ja nee dat dat zo is is denk ik wel aantoonbare uitkoos prudentie die die gevoerd is dus de bezoekers en philips de daar heb ik geen twijfel over dat de bal.

Nee dat vinden dat dat dat daar ging om een om de om de de philips constructie hebben want op de tentoonstelling de instelling en en en nalaten aan dat dat.

Dat de bal nu beweert nee het was de balans op.

Geen flauw idee moet 'k zeggen ik ik kende claim ook ook niet en.

Kijk als we het hebben over deze ene presentatie dan is die die is toevallig is die gedogende documenteert dus dat staat buiten kijf buiten kijf wat kunt u dat nog even toelichten de dat op die tentoonstelling philips philips of het philip richard lamb.

Werd gepresenteerd dat die meneer bal ook zo'n buis gemaakt heeft een misschien wel eerder heeft gemaakt het is best mogelijk ik snap ik snap.

De claim eigenlijk niet goed zij beweren dat philips een historische fout maakt door te beweren dat op die tentoonstelling die lamp van philips zou zijn geweest want ze gaan nog veel verder.

De wordt zelfs beweerd en dat is mede door de historicus uit leiden die zegt nee die lamp was daar in den haag en die sterker nog die is zelfs een tijdje ontvreemd geweest eigenlijk is dat bijna een suggestie naar philips toe van jullie concern is ontstaan doordat jullie eerst een gestolen zouden hebben.

Dit is natuurlijk een een indianenverhaal van zeg maar aan de uitvinders claim lijkt me lijkt me voor volledig uit de lucht gegrepen dat dat kun je niet niet niet waarmaken.

Ja zij maken zich druk daarover dat philips later en u doet dat nu zelfs ook nog nogmaals beweert van nee dat was duidelijke philips lamp.

Nou ja die die was er in ieder geval ik blijf tussen waan en werkelijkheid en waar we het over haar goed de van over het verschijnen van.

De val van van een en over de of of zelfs een presentatie van palm op diezelfde tentoonstelling we hebben geen enkele informatie ooit gezien en maar als die d'r is ja dan dan was die daar ook.

Maar zou het van belang zijn voor het philips concern om zo'n tentoonstelling of het belang hiervan te bagatelliseren.

U zo bagatelliseren het het eigenlijk als een akkefietje afdoen.

Als ik mij verplaatsen in de in in de voetstappen van van.

Meneer een zijn kinderen of zo kan ik me voorstellen dat je het wel van belang geacht als als vader of grootvader iets was één van de eersten in in in het land iets gedaan heeft is toch prachtig.

Mmm mmm.

Het hoogst merkwaardige is dat philips al die jaren door op een hele speciale manier niets anders heeft gedaan als de prestatie van mijn vader te kleineren.

In een hoekje te stoppen en absolute complete geschiedvervalsing u bent echt boos hè.

Hier kan ik mij boos over maken want ik vind dit niet eerlijk.

Per slot van rekening mijn vader heeft niet den eerste lamp uitgevonden hij heeft gezorgd dat die lamp werkte en dat die lamp als eerste op die tentoonstelling stond als meneer endstra of als philips in die tijd ook een lamp hadden gehad waren zowel oerstom geweest om niet naast m'n vader te gaan staan.

Waarom denkt u dat philips dit zo sterk ontkent en sterker nog volgens u geschiedvervalsing pleegt.

Dat is mij werkelijk een eeuwig raadsel want ik neem aan dat een zo grote machtige maatschappij zo'n wereld firma daaraan toch aan 't hoofd mens heeft staan die eerlijk denken die normaal denken die zich de geschiedenis kunnen voorstellen uit die tijd nam.

Er waren twee technici met vrij een vrij prominent product bezig rond negentien achttien negentien en ze een aantal jaren het gevoel hadden ja maar philips is de lachende derde en die gaat ermee vandoor nee dat zie ik niet.

Wie zijn die dan die nou dat zijn dus die daar een.

Bal neem waarom.

Dat ze het gevoel hebben philips de met de eer is gaan strijken wat betreft de.

Van bal en.

Idfa het gevoel heeft gehad van nou ik heb toch een aantal octrooien misgelopen.

Door philips nee denk ik dat we die denkt dat dat dat soort verwijt kun je niet maken denk ik waar het om gaat is er is een een een een nieuw product.

Nou ja betrekkelijk nieuw heeft een toepassing heeft dat op verzoek is het product gaan maken op verzoek van van die meneer ritzen daar als een soort experimenteel opdracht heeft vervolgens.

Een opdracht gekregen van van buitenlandse ondernemingen om dat soort dingen te gaan maken en was daardoor in staat om heel tijdig te reageren op het op het ontstaan van een grote markt.

En heeft dus de industrialisatie van het product sneller dan wie ook kunnen bereiken.

En dan zit er nog iets voor waarbij dan de heer bal beweert philips kwam met die lamp.

In mei negentien achttien en twee maanden daarvoor had bal die lamp al laten protesteren bij de firma pope en dan blijkt als je die lampen naast elkaar legt dat ze totaal identiek zijn.

Jawel beide ja nou ja ik ik ik heb die ballen nooit gezien moet ik zeggen.

Maar kunt u zich voorstellen is dus een historicus die van den oever die is helemaal gaan graven in die periode die is ook nog niet klaar.

En die laat mij stukken zien waaruit blijkt van hé philips presenteert die lamp ergens in de loop van negentien achttien en een aantal maanden daarvoor zie ik in stukken dat bal die lamp aanbiedt.

Diezelfde lamp en ze en daar gaat tuurlijk dan de suggestie aan gaat nog verder van de heer bakker van het omroepmuseum in hilversum heeft een aantal jaren geleden beweert de lamp die uit logeren ging die een nacht weg was.

Is u dat bekend die uitspraak nee begrijpt u zijn suggestie daarmee ja nou ik begrijp uw uw suggestie.

Wel hij zou dus ergens in die tijd een weet in negentien achttien of negentien zeventien nog zou die dus door philips ontvreemd moeten zijn nagemaakt zijn in en vervolgens weer teruggelegd dat begrijp ik dan want hij was men lach je werkt.

Ja het is prachtig verhaal heeft u nog iets aan toe te voegen.

Mmm.

Ik zet nu in leiden bij haye leonard.

Van den.

Leonard en mijn grootvader dus de.

Jij woont hier in leiden als jij bent onderzoeker bent historisch taalonderzoeker kan je dat zo verwoordde een historisch taalkundig jaar met specialisatie in het oudgrieks.

En daarnaast ben jij familielid van leonard bal is juist in.

Wat is jouw relatie tot hem en hij is.

Mijn oom zijn jongste zus is mijn moeder.

Dus hoe komt nou jouw fascinatie voor dit onderwerp heb me zelfs al even verteld dat je hebt overwogen om hier zelfs een wetenschappelijk onderzoek aan te wijden.

Ja dat is eigenlijk allemaal heel eenvoudig begonnen omdat er in de familie bal.

Al tientallen jaren lang ja gedeeltelijk vage verhalen de ronde deden over wat er nou precies allemaal was gebeurd in.

Negentien achttien en militair altijd iets was blijven hangen dat deze man een radio pionier leonard bal ja heel groot onrecht was aangedaan dat die eigenlijk nooit de erkenning.

Had gekregen die toch heeft verdient en ja om nou feit en fictie is van elkaar.

Te onderscheiden heb ik op een gegeven moment besloten om eens wat naspeuringen te gaan doen in archieven en bibliotheken en dergelijke omdat ik daar toegang toe had een.

Het onderzoek gaat allemaal over maart negentien achttien den haag één of andere tentoonstellingen rond de de de nieuwe radio.

Ik zou willen vragen zou je is een tijdsbeeld kunnen schetsen van land naar de jongere luisteraar die heeft zelfs die weet geeneens wat een radio lamp is laat staan dat ie zich wat kan voorstellen wat negentien achttien hoe nederland toen met radio bezig was.

Al voor het uitbreken van de eerste wereldoorlog was er een verbod ingesteld door de overheid op het afluisteren en van berichten dat ging toendertijd met hele primitieve middelen met zogenaamde kristal ontvangers meestal.

En daarbij kwamen ook omdat de gevoeligheid van een kristal ontvangen beperkt was kwamen daar ook enorme antennes aan te pas die meestal bestonden uit hun aantal evenwijdige draden die tientallen meters lang konden zijn.

Daarmee kon en dan wat dan heette zogenaamde ongedekte.

Seinen opvangen dus dat waren seinen die werden geproduceerd met name in die tijd door vonk zenders.

En dat waren dus uitsluitend morse seinen en die moesten dus met die hoofdtelefoon en met een blad papier moesten die dus worden opgeschreven en zo kon men dan de berichten opnemen zoals dat heette is ontcijferen.

Wil namelijk even toe naar het moment dat jouw grootvader zijn ontdekking aan de buitenwereld is gaan presenteren dat is natuurlijk het toch al een aantal jaren later maar dat is wel een heel belangrijk moment geweest toch.

Ja dat dan hebben we het over die eerste nederlandse radio tentoonstelling die gehouden is van zeventien tot en met.

Eenentwintig maart negentien achttien in de grote zaal van de toenmalige dierentuin in den haag.

Dat was een een gebeurtenis van formaat en op die tentoonstelling bracht leonard bal eigenlijk het grote nieuwtje hij stond op die tentoonstelling als één van de.

Industriele inzenders.

Belangrijke nieuwtje wat hij bracht was dat de radio lamp de eerste nederlandse radio lamp.

De lamp die mijn opa op de tentoonstelling demonstreerden was gebaseerd op het ontwerp van de amerikaan en de vorst maar het bijzondere van zijn lamp was zoals gezegd dat hij nu binnen bereik kwam van de gewone man en bovendien heel belangrijk.

De schakeling waarin die lamp werd toegepast land met lampen alleen was je nog niet bijzonderheid van de.

Schakelingen die door mijn grootvader werden gedemonstreerd was dat hij gebruikmaakte van het principe van de terugkoppeling.

Dat wilde zeggen dat een gedeelte van het.

Uitgang signaal het versterkt de uitgang signaal weer wordt teruggevoerd naar de ingang van de lampen en daardoor dus een soort.

Een sneeuwbaleffect wordt bewerkstelligd en waardoor dus een veel grotere versterking en gevoeligheid mogelijk werd dan voordien en dat verklaart voor een groot deel ook het enorme succes dat hij had en.

Het feit dat hij dus ver verwijderde en zwakke stations heel duidelijk hoorbaar kon maken veel beter dan met andere technieken die in die tijd voorhanden waren.

Wat maakte de nederlander uit of die lamp door philips of door uw vader of door het ze daar is uitgevonden.

Ik denk dat de luisteren naar dat een worst zal zijn maar als de luisteraar enige moeite doet om zich in mijn situatie te plaatsen dan denk ik dat die precies hetzelfde zeggen.

Maar het zou zouden meer aan de hand zijn is dit een is dit symbolisch voor iets anders.

Kijk eens er bestaat altijd nog een heel rijk woord jaloezie en daar kun je vele kanten mee op daar zijn zelfs oorlogen door ontstaan.

Ja met kees wieringa hoi ja ik kan me ook belooft u nog even in te lichten over ja dat klopt maar ben jij nou bij philips geweest ik ben m'n philips geweest.

Die hebben ja zeer uitgebreid gesprek gehad in eindhoven ja ja het hoofd van het archief heb ik gesproken en die man blanken en die ja die beweert zeer stellig dat philips op de tentoonstelling stond.

Bouwen.

Hebben we bewijzen bewijzen durch die naar het code advocatenkantoor bij.

Op grond waarvan je mandaat nou hij zegt ik heb ik heb nog geboren worden hoor.

Hij zegt van ja ik heb geen ik heb geen bewijzen dat dat er een andere lamp op dat moment was.

Ja ja maar daar gaat het niet doen want het gaat om eerst een dat niet tentoonstelling en hopelijk meer en dat ook nog de verdonkeremanen uit.

Het trok zelfs een beetje in twijfel of het überhaupt nog ooit een lamp had.

Ja ja ja ja jij weet mijn streven ik wil gewoon een excuus van de zijde van philips van ja het is een kleine geweest en door allerlei omstandigheden zeggen ze dat hebben wij nooit gedrukt.

Wij hebben overgenomen maar ere wie ere toekomt paul die stond daar niet wij.

En u wil daar ook juridisch werk van gemaakt.

Helemaal niet als zij dat doorgeven helemaal niet dan is de kous af.

En als we dat niet toegeven.

Dan raken ze een keer praten met.

Dan ga ik heel gewoon dan ga ik even verder maar daar ga ik heel heel voorzichtig doen want je weet toch zeker wel dat ik daar niet de meiden zijn er eens op m'n ouwe.

Maar dat doe ik niet die dan zijn dan andere middelen zoon philips zover te bestoken dat ze misschien zo boos worden dat ze nee ik blijf je brandt.

Ja je hebt met de te doen in een heleboel dingen mee.

Oké.

En ja allemaal mooi mooi mooi mooi de spanning af oké ja dat zelden voor.

Tot zover damokles met de lamp.

Die uit logeren ging dit programma is gemaakt door kees wieringa techniek bagdad slaagt u kunt een cassette van deze uitzending bestellen voor twaalf gulden vijftig die u na ontvangst betaald schrijft naar de kro de servers.

Postbus drieëntwintigduizend twaalf nul twee e a in hilversum vermeld wilders en telefoonnummer en uiteraard de datum van uitzending zevenentwintig april de titel van vandaag was de lamp die uit logeren ging zo dadelijk na het nieuws van één uur hirst caro bij terug met het programma niemandsland.

Een van.